Ekonomi, karmaşıklığıyla göz korkutan bir alan olsa da temelini oluşturan bazı kavramları anlamak bu karmaşıklığı çözmenize yardımcı olabilir. Ekonomiye giriş yaparken, tıpkı yeni bir dil öğrenmeye başlarken olduğu gibi, öncelikle temel kelime dağarcığınızı oluşturmanız gerekir.
Bu yazımızda; arz ve talep, enflasyon, makroekonomi ve Gayri Safi Yurt İçi Hasıla (GSYH) gibi temel kavramları inceleyeceğiz. Bu terimleri öğrendiğinizde, daha karmaşık ekonomik modelleri ve teorileri de daha kolay anlayabileceksiniz.
Gayri safi yurtiçi hasıla (GSYH)
Gayri safi yurtiçi Hhsıla (GSYH), bir ülkenin ekonomik sağlığını ölçen en belirgin göstergelerden biridir. Basitçe, belirli bir zaman diliminde (genellikle bir yıl) bir ülkenin sınırları içerisinde üretilen tüm mal ve hizmetlerin toplam değerini temsil eder. Ekmek ve süt gibi günlük tüketim mallarından tutun da arabalar ve uçaklar gibi dayanıklı ürünlere, sağlık hizmetleri ve finansal danışmanlık gibi hizmetlere kadar geniş bir yelpazeyi kapsar.
GSYH; bir ülkenin ekonomik performansının anlık görüntüsünü sunarak, büyüme, durgunluk veya gerileme gibi trendlerin belirlenmesine yardımcı olur. Büyüyen bir GSYH sağlıklı bir ekonomiye işaret ederken, azalan bir GSYH ekonomik sıkıntıya işaret edebilir. Bu bilgiler, politika yapıcıların ve iş dünyasının önemli kararlar almasına yardımcı olur.
Enflasyon
Enflasyon, mal ve hizmet fiyatlarının genel seviyesinin yükselerek satın alma gücünün azalmasına yol açan orandır. Merkez bankaları ekonominin sorunsuz bir şekilde işlemesini sağlamak için enflasyonu sınırlamaya ve deflasyondan kaçınmaya çalışır.
Enflasyon kritik bir kavramdır çünkü yaşam pahalılığından kredi faiz oranlarına kadar her şeyi etkiler. Yüksek enflasyon, satın alma gücünü aşındırarak tüketicilerin mal ve hizmet satın almasını daha pahalı hale getirebilir. Tersine, deflasyon tüketici harcamalarının azalmasına ve ekonomik büyümenin yavaşlamasına neden olabilir.
Arz ve talep
Arz ve talep yasaları, ekonomide bir mal veya hizmetin bulunabilirliği ile o mal veya hizmete olan arzu arasındaki ilişkiyi tanımlayan temel ilkelerdir.
Arz, pazarın ne kadar teklif edebileceğini, talep ise alıcılar tarafından bir ürün veya hizmetin ne kadarının arzu edildiğini ifade eder. Bir mal veya hizmetin fiyatı, arz ve talep arasındaki ilişkiye göre belirlenir. Talep arzı aştığında fiyatlar yükselme, arz talebi aştığında ise fiyatlar düşme eğilimi gösterir.
Makroekonomi
Makroekonomi, bir ülkenin veya bölgenin genel ekonomik refahını inceleyen ekonomi biliminin bir dalıdır. Büyüme, enflasyon, işsizlik, faiz oranları ve döviz kuru gibi makroekonomik göstergeler, bir ekonominin ne kadar sağlıklı olduğunu ve nasıl işlediğini analiz etmek için kullanılır.
Ekonomistler, makroekonomik göstergeleri ve bunların arasındaki ilişkileri analiz etmek için makroekonomik modeller kullanırlar. Bu modeller, ekonominin nasıl işlediğini simüle eden matematiksel araçlardır.
Mikroekonomi
Mikroekonomi, ekonomi biliminin, bireylerin, firmaların ve pazarların karar verme süreçlerini inceleyen dalıdır. Makroekonominin aksine, mikroekonomi tüm bir ekonomiyi değil, ekonominin en küçük birimlerini analiz eder.
Mikroekonomi, günlük hayatımızda yaptığımız birçok seçimi (örneğin, hangi ürünü satın alacağımız, ne kadar çalışacağımız) anlamamıza yardımcı olur. Firmalar, mikroekonomik prensipleri kullanarak üretim ve fiyatlandırma kararlarını verirler. Hükümetler ise mikroekonomiyi kullanarak rekabeti teşvik etmek, tüketicileri korumak ve ekonomik kalkınmayı desteklemek için politikalar tasarlarlar
Ticaret dengesi
Ticaret dengesi, bir ülkenin ihracat ve ithalat değerleri arasındaki farktır. İhracat ithalatı aştığında pozitif bir ticaret dengesi veya fazlalık ortaya çıkar. Tersine, ithalat ihracatı aştığında negatif ticaret dengesi veya açık ortaya çıkar.
Ticaret dengesi bir ülkenin döviz kurlarını ve genel ekonomik sağlığını ciddi anlamda etkiler. Örneğin; ticaret açığı, bir ülkenin dış ticarete kazandığından daha fazlasını harcadığını gösterebilir ve bu da ulusal borcu ve para birimi değerini etkileyebilir.
TÜFE
Tüketici Fiyat Endeksi'nin kısaltması olan TÜFE, Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından her ay hesaplanan bir göstergedir. TÜFE, halkın tükettiği mal ve hizmetlerin fiyatlarındaki değişimleri ölçer. Bu değişimler, enflasyonu hesaplamak için kullanılır.
TÜİK, Türkiye'nin 81 ilinde belirli bir tüketim sepeti içinde yer alan 800'den fazla mal ve hizmetin fiyatlarını her ay takip eder. Bu fiyatlar, her ilde farklı gelir gruplarından hanehalklarının tüketim alışkanlıklarını yansıtacak şekilde belirlenir. Toplanan fiyat verileri kullanılarak, her ay için bir önceki aya göre ve bir önceki yıla göre fiyat değişimleri hesaplanır. Bu değişimler, yüzdelik oranlar olarak ifade edilir.
Likidite
Likidite, bir varlığın veya menkul kıymetin piyasa fiyatını etkilemeden nakde dönüştürülebilme kolaylığını ifade eder. Başka bir deyişle, bir varlığı ne kadar hızlı ve kolay bir şekilde satıp paraya çevirebileceğinizi gösterir.
Likidite, yatırımcılar ve finansal kuruluşlar için önemli bir kavramdır. Çünkü likit bir varlık, acil durumlarda nakde ihtiyaç duyulduğunda hızlı bir şekilde satılabilir veya nakde çevrilebilir. Ayrıca, likit varlıklar, yatırımcıların portföylerini çeşitlendirmelerine ve risklerini yönetmelerine yardımcı olabilir.
Ekonomistler yeni kavramlar geliştirmeye ve mevcut olanları güncellemeye devam etse de ister finansal okuryazarlığınızı geliştirmek ister ekonomik ilkelere ilişkin bilginizi derinleştirmek istiyor olun; bu kavramlara aşina olmak, hem kişisel hem de profesyonel yaşamınızda daha bilinçli kararlar vermenize yardımcı olacak. Bu terimlerin ışığında, Yapı Kredi yatırım ürünleri ile yatırımlarınızı bilinçli bir şekilde yöneterek finansal hedeflerinize ulaşabilirsiniz.